Genetyczne i psychologiczne uwarunkowania uzależnienia od nikotyny

Jak rzucić palenie > Okiem Eksperta > Genetyczne i psychologiczne uwarunkowania uzależnienia od nikotyny

Genetyczne i psychologiczne uwarunkowania uzależnienia od nikotyny

Nikotyna to silnie uzależniająca substancja psychoaktywna. Jednak nie każdy, kto jej spróbuje, będzie chciał po nią sięgać, i nie każdy się uzależni. Siła uzależnienia również bywa różna – nawet wśród osób palących podobną liczbę papierosów. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ uzależnienie od nikotyny, podobnie jak wiele innych uzależnień od substancji psychoaktywnych, jest złożonym zjawiskiem, na które wpływają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe.

1. Czynniki biologiczne (genetyczne)

Badania na bliźniętach i zwierzętach wykazały istotny wpływ genetyki na rozwój uzależnienia od nikotyny. Niektóre szacunki przypisują genetycznym predyspozycjom nawet 46–84% przypadków uzależnienia.

Choć ostateczne dowody wciąż nie są dostępne, przypuszcza się, że podatność na uzależnienie może być związana z genami kodującymi grupę enzymów CYP, odpowiedzialnych za zwiększony metabolizm nikotyny, oraz z genami DRD2, które regulują funkcjonowanie układu dopaminergicznego. Silniejsze odczuwanie psychoaktywnego działania nikotyny sprawia, że staje się ona źródłem przyjemnych doznań, co sprzyja jej regularnemu przyjmowaniu.

Różnice w wariantach genetycznych receptorów nikotynowych w mózgu również mogą mieć znaczenie. Osoby z polimorfizmem w genie CHRNA5 są bardziej podatne na uzależnienie i uzależniają się wcześniej. Genetyka może też wpływać na podatność poprzez mechanizmy neuroplastyczności mózgu, a więc procesy uczenia się i adaptacji neuronalnej.

Może to oznaczać, że geny mają istotny wpływ na to, czy i jak silnie się uzależnimy, jednak nie stanowią jedynego czynnika decydującego o rozwoju nałogu.

2. Czynniki psychologiczne i środowiskowe

Uzależnienie od palenia to nie tylko kwestia biologii. Czynniki psychologiczne i społeczne odgrywają szczególnie istotną rolę na wczesnych etapach sięgania po papierosa.

Znaczenie mają wzorce rodzinne i wpływ rówieśników. Dzieci palących rodziców lub mające bliskich znajomych, którzy palą, znacznie częściej same zaczynają palić. Modelowanie zachowań, akceptacja społeczna i obowiązujące normy mają tu ogromne znaczenie. Zachowania są nabywane poprzez obserwację i naśladownictwo. Dzieci, obserwując dorosłych, uczą się, że palenie może być sposobem na rozładowanie emocji, relaks czy spędzanie czasu w towarzystwie. Jednocześnie nie przyswajają negatywnego nastawienia do palenia, skoro osoby z ich otoczenia same to robią.

Dodatkowo cechy osobowości, takie jak buntowniczość, impulsywność, poszukiwanie silnych wrażeń czy niskie poczucie własnych osiągnięć, zwiększają ryzyko sięgnięcia po pierwszego papierosa i rozwoju uzależnienia.

Biologia nie determinuje – ale może ułatwiać

Warto podkreślić, że posiadanie określonego wariantu genetycznego nie oznacza, że ktoś z pewnością się uzależni. Biologia to tylko jeden element układanki.

Jeśli osoba ma genetycznie uwarunkowany szybki metabolizm nikotyny i silnie reaguje na jej działanie, ale wychowuje się w środowisku wspierającym, z prawidłowymi wzorcami i zdrowym rozwojem emocjonalnym – prawdopodobnie nigdy po nikotynę nie sięgnie. Ryzyko wzrasta jednak, gdy na genetyczną podatność nakładają się niekorzystne czynniki środowiskowe.

Zrozumienie mechanizmów uzależnienia ma dwa ważne aspekty:

  1. Przestroga – nie wiadomo, jak Twój organizm zareaguje. Nawet jednorazowy eksperyment z paleniem może u niektórych osób szybko przerodzić się w nałóg. Lepiej w ogóle nie próbować.

  2. Wsparcie w leczeniu – „trudność” odstawienia może być proporcjonalna do biologicznej „łatwości uzależnienia się”. Osoby z silniejszymi predyspozycjami genetycznymi (np. określone warianty receptorów, szybki metabolizm) mogą potrzebować większego wsparcia w procesie rzucania palenia.

I.Przepiórka-Rosłońska

Literatura