Pierwszy papieros

Pierwszy papieros zazwyczaj nie smakuje. Ale większość osób sięga po kolejne. Dlaczego? Pobudki bywają różne, ale zazwyczaj jest to ciekawość, chęć uczestniczenia w grupie, dreszczyk emocji związany z sięganiem po „zakazy owoc” i … niska samoocena oraz braki kompetencji społecznych, które rekompensować ma właśnie produkt z nikotyną.

Innowacje sprzyjają pierwszemu papierosowi

Dostępne obecnie alternatywy tradycyjnych papierosów skutecznie skłaniają młodych ludzi do eksperymentowania z produktami z nikotyną. Tytoń podgrzewany i e–papierosy  są jakby przeznaczone właśnie dla nich. I to one coraz częściej są „pierwszym papierosem”. W odczuciu młodzieży to atrakcyjne gadgety. W dodatku w ich przekonaniu mało szkodliwe i smaczne. Badania wskazują, że wśród młodzieży w Polsce lawinowo wzrasta częstość  używania produktów z nikotyną, a wiek  inicjacji nikotynowej obniża się. Jak wynika z badania Global Youth Tobacco Survey (GYTS) Poland, przeprowadzonego w 2022 r. przez Zakład Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów NIO-PIB przy współpracy z WHO i CDC, w Polsce 21,2% chłopców i 23,4% dziewcząt w wieku 13-15 lat używa e-papierosów, a w przypadku tytoniu podgrzewanego odsetki te wynoszą dla chłopców i dziewcząt odpowiednio 9,7% oraz 10,4%. Wyniki te świadczą o wzroście zainteresowaniu nieletnich w Polsce nowymi wyrobami nikotynowymi.

Jest to naturalne skoro dostępne są smaki np. gumy balonowej, a agresywna reklama tych produktów widoczna jest w filmach, sklepach, a szczególnie w Internecie. Młody człowiek nie ma świadomości, że „niechcący” pojawiający się w ręku Internetowego celebryty nowy model e-papierosa to nie przypadek.  Nie potrafi też odnaleźć się w gąszczu sprzecznych informacji o wynikach badań nad szkodliwością tych produktów. Tym bardziej nie zrozumie, jakie znaczenie ma fakt, że wiele badań i artykułów powstaje na zlecenie producentów tych wyrobów. Tak kreowana popularność nowych produktów znajduje potem odzwierciedlenie w statystykach osób uzależnionych. Potem niestety przekłada się to na statystyki zachorowań…

Pierwszy papieros już w podstawówce?

Wiek nastoletni to jeden z najtrudniejszych okresów w życiu człowieka.

Po pierwsze: w rozwoju neurofizjologicznym jest to etap, w którym zachodzą ogromne zmiany strukturalne w mózgu. Okres ten przypada między 10. a 20. rokiem życia, a najgwałtowniejsze zmiany to przedział od 11. do 17. roku życia. Największe zmiany zachodzą w korze przedczołowej, która odpowiada z rozumienie związków przyczynowo skutkowych, kontrolę emocji, podejmowanie decyzji i szacowanie ryzyka. Czyli ta część mózgu, która odpowiada za nasze reakcje i decyzje jest w tym okresie życia bardzo niestabilna. Równocześnie bardzo stabilna jest struktura mózgu, w której znajduje się układ nagrody.  I to właśnie sprzyja podejmowaniu zachowań ryzykownych, szukaniu doraźnych rozwiązań i wielu innych niezrozumiałych z punktu widzenia osób dorosłych zachowań.

Po drugie: to etap wielu trudności emocjonalnych, kryzysów i zmian. To wtedy bardzo  intensywnie doświadczane są różne emocje, a arsenał sposobów radzenia sobie z nimi nie jest jeszcze bogaty.  Tymczasem sięganie po produkty z nikotyną jako metoda rozładowania napięcia, znane jest z repertuaru zachowań osób dorosłych czy rówieśników.

Dlatego właśnie zapalenie papierosa, czy użycie e-papierosa przez bardzo młode osoby to nie jest wyjątkową sytuacja. Ważne jest, żeby  nie lekceważyć tego zjawiska sądząc, że „z tego się wyrasta” i umieć w odpowiedni sposób reagować.  Należy pamiętać, że dzisiejsi nastolatkowie, którzy „tylko eksperymentują” za kilka lat mogą stać się dorosłymi z poważnym problemem uzależnienia od groźnych dla zdrowia produktów.  Wczesny wiek inicjacji nikotynowej niestety sprzyja szybszemu uzależnieniu się i poważniejszym konsekwencjom zdrowotnym.

Jak powstrzymać pierwszy papieros?

Jak można ustrzec  nastolatka przed sięgnięciem po produkty z nikotyną, po pierwszego papierosa.

• Przede wszystkim warto zacząć na długo przed wkroczeniem w wiek adolescencji. Kształtowanie postawy prozdrowotnej, wzmacnianie poczucia własnej wartości, nauka radzenia sobie z emocjami to zadania, które warto wdrażać od najmłodszych lat. Ryzyko sięgnięcia po używki spada, gdy młody człowiek nie szuka uznania, czy ma wyrobione prozdrowotne nawyki. Palenie i inne zachowania destrukcyjne będą sprzeczne z jego systemem przekonań i wartości.
• Kolejnym ważnym elementem przeciwdziałania jest zaangażowanie młodego człowieka w aktywności, które są w opozycji do używek. Może to być sport, muzyka czy działalność społeczna. Ważne, żeby była to aktywność, którą nastolatek lubi, która go wzmacnia, daje poczucie sukcesu i kłóci się z postawą poszukiwania doraźnej przyjemności.
• Równie ważne jest, by nastolatek nie miał przekonania, że „wszyscy znajomi palą”. Uczestniczenie w grupie, w której używanie produktów z nikotyną nie jest normą jest ważnym czynnikiem chroniącym. Minimum jednak jest to, by prowadzić otwarty dialog i wskazywać (ale nie narzucać) pozytywne przykłady.
• Warto unikać przekazywania wzorców palenia. Palący dorośli, którzy odgrywają istotna rolę w życiu nastolatka mogą, nawet wbrew własnym intencjom znacząco przyczynić się do inicjacji używania produktów z nikotyną. Patrząc na kochanego rodzica czy dziadka, dziecko wyrabia akceptującą postawę wobec palenia. Dodatkowo uczy się, że jest to sposób na radzenie sobie ze stresem, sposób na relaks czy relacje towarzyskie. Dlatego nawet jeśli dorosły nie może rzucić palenia, powinien kategorycznie unikać sytuacji, w których przekazuje takie negatywne wzorce. Dobrze jest również, by w rozmowie przedstawił swoje uzależnienie jako poważny problem, z którym nie potrafi sobie poradzić.
• Pomocna jest również nauka krytycznego myślenia. Jeśli ceniący sobie niezależność młody człowiek będzie umiał odkryć manipulacje i ukrytą promocję, to nie uwierzy w kłamstwa o „mniejszej szkodliwości” czy mit palącego outsidera.
• Profilaktyką będzie oczywiście również przekazanie informacji o szkodliwości palenia i jego konsekwencjach zdrowotnych. Ważne jest, żeby odnosić się również do ważnych dla nastolatka kwestii jak kondycja fizyczna czy wygląd zewnętrzny. Nie można przy tym straszyć, ale trzymać się faktów i być przygotowanym na dyskusję.

Co jeśli nastolatek już używa produktów z nikotyną?

• Najważniejsze jest to, by nasza reakcja nie deprecjonowała młodego człowieka. Nawet w silnych emocjach trzeba unikać określeń, które obrażają czy uwłaczają godności nastolatka lub bliskich mu osób. Może to wywołać gniew, który raczej sprzyja buntowi i utrwala negatywne zachowanie.
• Dobrze jest postarać się zrozumieć dlaczego nastolatek sięgnął po papierosa i porozmawiać o tym. Ważne jest by rozmowa ta odbyła się w dobrej atmosferze, tak by zapewnione było poczucie bezpieczeństwa i wzajemnego szacunku. Dlatego czasem warto odczekać i ochłonąć!
• Pomocne jest podkreślenie odpowiedzialności nastolatka za własne wybory życiowe. Nastolatek czuje silną potrzebę czucia się dorosłym. Pokazując, że tylko on może podjąć decyzję o nie sięganiu po środki z nikotyną oraz, że świadczy to o jego niezależności, może powstrzymać dalsze palenie.
• Istotne jest jasne podkreślenie, że nie jest to zachowanie akceptowane. Co za tym idzie, jeśli będzie kontynuowane będzie miało swoje konsekwencje. Nie chodzi o wyznaczenie „kary”, a raczej omówienie kwestii utraty zaufania, wiary w umiejętność podejmowania odpowiedzialnych decyzji i ustalenie wynikających z tego ograniczeń.

Nie obawiajmy się tez korzystać z pomocy specjalistów. Od 16 r.ż. można zgłosić się do poradni oferujących leczenie uzależnienia od nikotyny. Bez ograniczeń wiekowych można też zasięgnąć porady w Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym. Pod numerami 801 108 108 lub 22 211 80 15 można omówić swoją sytuację, uzyskać informacje lub opracować swój plan rzucenia palenia. Dobrym dla nastolatków narzędziem jest również aplikacja Jak rzucić palenie https://play.google.com/store/apps/details?id=com.devqube.jakrzucicpalenie&hl=pl

I. Przepiórka